Procesafspraken in strafzaken
2 augustus 2024
Een ontwikkeling van de afgelopen jaren is het maken van procesafspraken tussen het Openbaar Ministerie en de verdediging. In deze procesafspraken kunnen afspraken worden gemaakt over de strafeis en de wijze van procederen (bijv. over het verrichten van (of juist achterwege laten van) een bepaald onderzoek). Het is uiteindelijk de rechter die beslist of de procesafspraken worden gevolgd.
Procesafspraken in strafzaken
Op 27 september 2022 oordeelde de Hoge Raad [1] over procesafspraken in strafzaken. Hierbij werd overwogen dat de inhoud van procesafspraken kunnen verschillen, maar dat er 1 kenmerkend gegeven is en dat is de wederkerigheid ervan. Zowel het Openbaar Ministerie als de verdachte willen een dergelijke procesafspraak maken.
In de procesafspraken kunnen afspraken worden gemaakt over het niet opgeven/verrichten van onderzoekswensen door de verdediging, over hoe het Openbaar Ministerie de beschuldiging jegens de verdachte afbakent en de overeenstemming over een passende sanctie. De rechter behoudt echter een zelfstandige positie en heeft een eigen verantwoordelijkheid dat de strafzaak conform de eisen van een eerlijk proces verloopt.
De Hoge Raad overweegt in het hiervoor genoemde arrest uit 2022 ten aanzien van procesafspraken in strafzaken:
- dat procesafspraken tussen het Openbaar Ministerie en de verdachte worden gemaakt en dat vereist is dat de verdachte rechtsbijstand heeft gekregen (r.o. 5.3.1);
- dat het de rechter vrijstaat om het Openbaar Ministerie en de verdachte in overweging te geven de mogelijkheid van procesafspraken te verkennen (par. 5.3.1);
- dat de procesafspraak als processtuk moet worden aangemerkt (r.o. 5.3.2);
- dat de rechter alleen acht kan slaan op de procesafspraak als het voorstel waarborgt dat aan de eisen van art. 6 EVRM is voldaan (r.o. 5.4.1 e.v.);
- dat houdt in dat de rechter moet onderzoeken of de verdachte vrijwillig, op basis van voldoende en duidelijke informatie en zich bewust is van alle rechtsgevolgen, is gekomen tot een ondubbelzinnige beslissing om mee te werken aan het afdoeningsvoorstel en afstand van verdedigingsrechten (r.o. 5.4.3); en
- dat daarvoor in beginsel vereist is dat de verdachte, met rechtsbijstand, ter zitting aanwezig is.2
Aanwijzing procesafspraken in strafzaken
Op 15 augustus 2023 is de Aanwijzing procesafspraken in strafzaken [2] gepubliceerd. Het maken van procesafspraken is niet in de wet opgenomen, maar vindt plaats op basis van de rechtspraak van de Hoge Raad. De aanwijzing biedt verdere handvaten voor het maken van procesafspraken.
In de Aanwijzing wordt ingegaan op de achtergrond van het ontstaan van procesafspraken (par. 1), de reikwijdte van het maken van procesafspraken (par. 2), de randvoorwaarden (par. 3) waarbij het gaat om consensualiteit, rechtsbijstand en rechterlijke toetsing (par. 3.1) en de belangen van slachtoffers (par. 3.2). In par. 4 is de procedure opgenomen, van een initiatief en verkennend gesprek, een beoordeling door de rechercheofficier, een raamwerkovereenkomst en instemming van de rechercheofficier, tot het informeren van de strafrechter en belanghebbenden.
Zowel het Openbaar Ministerie als de verdediging kan voorstellen of er ruimte is voor het maken van procesafspraken. Als die ruimte er is, kan verkennend worden gesproken over de inhoud van mogelijke procesafspraken.
De rechter heeft een eigen verantwoordelijkheid
De Hoge Raad oordeelde dat de rechter een eigen verantwoordelijkheid heeft en aldus kan besluiten de gemaakte procesafspraken niet te volgen. Dit wordt duidelijk aan de hand van twee voorbeelden uit de rechtspraak.
Het is mogelijk dat de strafrechter besluit om de procesafspraken niet te volgen. Zo besloot Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden de gemaakte procesafspraken niet te volgen, omdat daardoor de zaak niet snel zou worden afgedaan en er niet op korte termijn zekerheid zou komen voor de benadeelde partijen. De verdediging had immers aangegeven beroep in cassatie in te zullen stellen, om zo meer tijd te hebben om een regeling te treffen met de benadeelde partijen. Maar dit laatste was voor het hof niet doorslaggevend om de procesafspraken niet te volgen. Van belang was mede dat de straftoemeting in de procesafspraak te zeer afweek van wat het hof passend en geboden achtte [3].
Ook Rechtbank Amsterdam besloot om de procesafspraken niet te volgen. De behandeling ter terechtzitting (30 min.) was voor de rechtbank te kort om een zorgvuldig oordeel te kunnen vellen over het volgen van de procesafspraken, het bewijs en de strafoplegging. Ook deed de verdediging afstand van de onderzoekswensen, terwijl de verdachte alles had ontkend. Daarbij kwam dat niet duidelijk was dat de verdachte vrijwillig afstand had gedaan van de verdedigingsrechten. De tijdswinst was minimaal. Bovendien was er op dat moment nog geen wettelijke basis voor procesafspraken en de verwachting was dat de Hoge Raad binnenkort uitspraak zal doen over die principiële vraag [4].
Hieruit volgt dat de rechter een eigen verantwoordelijkheid heeft om de procesafspraken te toetsen en het dus geen gegeven is dat de rechter de procesafspraken zal volgen. In de rechtspraak zijn er inmiddels ook tal van voorbeelden waaruit volgt dat de gemaakte procesafspraken wel worden gevolgd.
Procesafspraken ook in hoger beroep
Het was even de vraag of procesafspraken ook in hoger beroep kunnen worden gemaakt. Inmiddels volgt uit de rechtspraak dat in hoger beroep het ook mogelijk is om procesafspraken te maken en dit voor te leggen aan het gerechtshof.
Dit blijkt o.a. uit een arrest bij Gerechtshof Hof Den Haag uit 2022 [5]. Hoewel dit arrest dateert van voor het arrest van de Hoge Raad van 27 september 2022, blijkt uit een ander arrest van Gerechtshof Den Haag uit 2023 [6] dat wordt getoetst aan het arrest van de Hoge Raad en dat procesafspraken in hoger beroep ‘gewoon’ mogelijk zijn.
Procesafspraken in fraudezaken
Uit de website van het Openbaar Ministerie wordt duidelijk dat veelal procesafspraken worden gemaakt in zaken met een drugsgerelateerde verdenking. Het is echter ook mogelijk om procesafspraken te maken bij meer financiële verdenkingen:
Recent: procesafspraken ook bij politierechter
Op 15 juli 2024 publiceerde de Rechtspraak een bericht [10) op hun website dat er (voor het eerst) procesafspraken zijn gemaakt in een politierechterzaak. Het ging om een procesafspraak waarbij de verdachte was aangehouden met harddrugs in zijn auto. Met het maken van procesafspraken, waarbij de politierechter het afdoeningsvoorstel is gevolgd, is de zaak gediend, zo luidt het bericht. De zaak is nu sneller afgedaan, terwijl het mogelijk anders een zaak was geweest die door een meervoudige kamer had moeten worden behandeld.
Conclusie
Het maken van procesafspraken kan bijdragen aan een efficiënt verloop van een strafprocedure. Er zijn diverse factoren die hierbij een rol kunnen spelen, maar het kan in bepaalde zaken het overwegen waard zijn om proactief contact op te nemen met het Openbaar Ministerie om te bezien of het maken van procesafspraken tot de mogelijkheden behoort.
———————————–
[1] Hoge Raad 27 september 2022, ECLI:NL:HR:2022:1252.
[2] Aanwijzing procesafspraken in strafzaken, 15 augustus 2023, 2023A002.
[3] Hof Arnhem-Leeuwarden 1 april 2022, ECLI:NL:GHARL:2022:2524.
[4] Rb. Amsterdam 14 april 2022, ECLI:NL:RBAMS:2022:3512.
[5] Hof Den Haag 17 maart 2022, ECLI:NL:GHDHA:2022:410.
[6] Hof Den Haag 2 mei 2023, ECLI:NL:GHDHA:2023:1525.
[7] Hof Den Haag 2 mei 2023, ECLI:NL:GHDHA:2023:1525.
[8] Rb. Rotterdam 16 april 2024, ECLI:NL:RBROT:2024:4456, ECLI:NL:RBROT:2024:4459 en ECLI:NL:RBROT:2024:4460.
[9] Rb. Overijssel 12 februari 2024, ECLI:NL:RBOVE:2024:698 en ECLI:NL:RBOVE:2024:699.
[10] ‘Procesafspraken in een politierechterzaak’, Rechtspraak.nl 15 juli 2024.
Ook interessant:
